ترمیم و رفوگری فرش و عملیات تکمیلی آن
رفوگری فرش به معنی تكميل و يا رفع نواقص فرش می‌باشد و کاری است كه معمولا نيازمند تجربه ومهارت خاصی است در نتیجه افرادی كه اقدام به اين كار مي‌كنند بايد دارای سابقه‌ی طولانی در بافت، رنگرزی، شناخت رنگ و مواد اوليه‌ی فرش از جمله فرش کاشان باشند.
آسیب دیدگی‌های فرش به سه گروه زیر تقسیم می‌شوند:
الف – آسيب ديدگی كم (رفوی درجه سه – رفوی آسان ): شامل ترميم در رفتگی شيرازه – ترميم پارگی (از بين رفتن ريشه ها) – رفع لكه های سطحي
اين نوع آسيب ديدگی لزوما به متن و نقشه فرش ربطی نداشته و گاهی اوقات از ريشه‌هاي آماده برای رفوگری فرش استفاده مي‌شود. در موردی كه ريشه ها به صورت تك به تك و يا در فواصل مختلف از بين رفته باشد، مي توان با وارد كردن نخ‌های مشابه چله در گليم و در لبه‌ی فرش، چله ها را كامل كرد. برای ترميم شيرازه نيز بهتر است نقاط آسيب ديده در كنار فرش، كاملا خالی شده و سپس با نخ همرنگ و با همان ضخامت شيرازه‌ها تکمیل شود. در مورد رفع لكه‌های كوچك و سطحي، مقداركمی پرداخت (قيچي ) می‌تواند نتیجه‌ی خوبی بدهد البته چنانچه تفاوت زيادی در ارتفاع پرزها ايجاد نكند. در رابطه با از بين بردن لكه ها، استفاده از مواد رنگبر توصیه نمی‌شود زیرا باعث كم رنگ شدن تمام رنگ زير لكه می‌شود.
ب – آسيب ديدگی متوسط (رفوی درجه دو – رفوی متوسط ) – ساييدگي ها – پارگي هاي كوچك – بيد زدگی
در اين آسيب ديدگی، معمولا چله‌ی فرش، سالم مانده و قابل استفاده است.
ج – آسيب ديدگی زياد (درجه يك – رفوی سخت و كامل ) كه شامل موارد زير و مشابه آن‌هاست:
سوختگی قسمتی از فرش، پوسيدگی در اثر حمل فرش؛ وارد آمدن وسايل نوك تيز،ضربات سنگين و يا رطوبت زياد که در اين نوع آسيب ديدگی معمولا گره‌ها همراه با چله‌ی فرش از بين رفته و نياز به ترميم اساسي دارد.
برای انجام رفوگری فرش در موارد فوق لازم است که:
- ابتدا فرش كاملا غبارگيری شود.
- فرش را روی زمين صافی گسترده و سوراخ‌ها بازديد شود.
- اگر سوراخ در اثر مواد شيميايی مانند مواد اسيدی يا قليايی ايجاده شده، ابتدا فرش شسته شود.
- اگر فرش دارای سوراخ های متعددی باشد و فاصله‌ی اين سوراخ‌ها از يكديگر كم باشد (یعنی نسبت سطح سوراخ‌ها به نسبت سطح بافت باقيمانده بيشتر باشد) باید نخ‌ها و بخش‌های سالم بين سوراخ‌ها را بریده و سوراخ بزرگی ايجاد کرد.
چند نکته‌ی مهم در مورد رفوگری فرش :
۱- برای فرش‌های پوسيده كه چله‌ی آن‌ها مقاومت لازم را ندارند به ويژه در مورد فرش‌های قديمی و با ارزش، حتی الامكان نبايد تارها را پاره كرد و يا خامه‌های آن را بيرون آورد، بلكه به روشی خاص چله ها را از درون سوزن كشی و محكم کرد.
۲ – فرش هايی كه از قسمت جلو بيد خورده ( يا پرز آن‌ها از بين رفته )، از روی فرش؛ و فرش‌هايی كه از قسمت پشت بيد خورده، از پشت فرش ترميم مي شود.
بايد نوع آسيب ديدگی را مشخص كرد. در مورد فرش‌های پاره و يا سوراخ شده، سطح آسيب ديده از بالا و پايين، روی دار و يا درون قاب و يا روی تخته محكم مي‌شود.الياف پرز يا تار كه دارای استحكام كافی نيستند بايد قطع شوند.
نقشه‌ی قسمت پاره شده و يا آسيب ديده از روی قسمت‌های سالم فرش مشخص شود و درصورت امكان مجدد، طراحی و آماده گردد.
وسايل رفوگری بايد آماده شده در دسترس قرار گيرد.
وسايل رفوگری شامل قيچي ، قلاب ، سوزن مخصوص ، سوزن درشت ، يك عدد دهن باريك ( يا انبردست ) و نخ های مورد نياز است. رفوگران قديمی و باتجربه معمولا براساس نياز، وسايلي نظير چكش، ميخ، كاسه، بطري، اتو، كيله (نوعی نوار سوزنی ماشين های كارد در كارخانه هاي نساجي) و موم به اين مجموعه مي‌افزایند.