قالی
تقریبا همه ایرانی ها به قالی و نقش و طرح های متفاوت و منحصر بفرد آن به عنوان یکی از اصیل ترین صنایع دستی کشور علاقمند هستند. در تهیه و بافت این هنر باستانی از الیافت مختلف مانند پنبه و پشم استفاده می شود. طرح های بی نظیر و زیبای قالی ایرانی ، نظر افراد زیادی را به خود جلب نموده و طرفداران زیادی دارد.
بعضی اوقات در بافت قالی از الیاف ابریشم نیز استفاده می شود که زیبایی و ماندگاری چندین برابری به آن می بخشد. شاید شما هم مثل افراد زیادی، قالی و فرش را یکی بدانید، در حالی که این دو محصول تفاوت های مشخصی با هم دارند. در این مقاله می خواهیم این کالای هنری ایرانی را به شما معرفی نماییم، پس در ادامه با ما همراه باشید.
تاریخچه اختراع قالی
تمامی محصولات ساخته دست بشر، تاریخچه ای برای اختراع آن داشته اند که نشان دهنده قدمت و اصالت آن محصول می باشد. تاریخچه این زیرانداز، ریشه در کشور ما ایران دارد. اولین قالی های بافت ایرانی به ۲۵۰۰ سال قبل و به دوران هخامنشی بر می گردد. اولین بافندگان زیرانداز در تمدن های باستانی، ایرانی ها بودند که طی قرن ها با هنر و خلاقیت خود، تولید این محصول را کامل نموده و این محبوبیت و ارزشمندی رسانده اند.
اولین قالی های بافته شده توسط ایرانی ها از دوره هخامنشیان آغاز شده و بعد از آن از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. می توان گفت طریقه بافت این هنر ایرانی به مانند یک راز خانوادگی بوده که تا دیرباز تاکنون از آن مراقبت شده است. این گنجینه ایرانی با شکوه از گذشته های دور در قصرهای پادشاهان و اشراف زادگان وجود داشته است. به گونه ای که وجود این زیرانداز در هر مکانی نشان دهنده ثروت و اشرافیت آنجا بوده است. پیشرفت در بافت این نوع زیرانداز به حدی زیاد بود که کشور ما ایران به یکی از بزرگ ترین تمدن های فرهنگی جهان مبدل شد.
قدیمی ترین قالی که تا به امروز کشف شده در سال ۱۹۴۹ توسط یک باستان شناس روسی در دره ای با نام پازدیک بوده است. این زیرانداز دارای طرح و نقشه بسیار زیبایی است و قدمت آن به قرن ۵ قبل از میلاد مسیح می رسد. اما شواهدی قدیمی تر از این نیز در متون چینی پیدا شده که مربوط به دوره ساسانیان در سال های ۲۲۴ – ۶۴۱ پیش از میلاد مسیح می باشد. ناگفته نماند که در تاریخ یونان نیز آثار مکتوبی در مورد وجود زیرانداز هایی با ارزش متعلق به ایران موجود است.
مهمترین شهرهای قالی بافی در ایران
اشاره کردیم که بهترین و مشهور ترین طرح و نقش های این هنر دستی بافته ایران هستند. و در ایران نیز برخی از شهرها جزو تولید کنندگان به نام این محصول با ارزش هستند که از جمله این شهرها می توان به شهر تبریز اشاره نمود. حتما همه شما نام قالی‌های معروف تبریز را شنیده اید.
مردم شهر تبریز تاریخچه و قدمت زیادی در بافت انواع زیر انداز ها دارند. قالی های تبریز ویژگی های منحصر به فردی دارند که از آن جمله می توان به استفاده از رنگ های کاملا طبیعی، طرح و نقش های گل دار بسیار زیبا، رج های بالا، نقوش برجسته، طرح های ترکیبی و جدید، پرز های کوتاه و همین طور استفاده از گره های معروف ترکی اشاره نمود.
قالی دست بافت ترکمن نیز یکی از مشهورترین زیرانداز های ایرانی است، که قدمت بسیار بالایی دارد. می توان این طور گفت که زندگی مردم ترکمن با تک به تک گره های بافته شده قالی عجین شده است. از دیگر شهرهای مشهور در زمینه بافت صنایع دستی قالی در ایران، شهر اصفهان می باشد. شهر اصفهان به بافت قالی های ابریشمی معروف است.
زیرانداز های بافت استان خراسان و به خصوص شهر مشهد نیز از نظر کیفیت و طرح برای خیلی از دوستداران قالی شناخته شده هستند، طرح های مخمل بافت از طرح های ویژه این خطه از سرزمین ماست. اما شهر کاشان را می توان پایتخت تولید این صنایع دستی و اثر هنری تعیین کرد، کاشان از مهمترین و شناخته شده ترین شهرها در حوزه بافت قالی می باشند. شهر کاشان و به خصوص آران بیدگل مشهورترین کارگاه های تولید قالی های دستی را به خود اختصاص داده است.
انواع قالی
بهتر است قبل از خرید این نوع زیرانداز، انواع آن را بشناسید. شناخت انواع این محصول در انتخاب درست و بهتر آن به شما کمک خواهد کرد. یکی از با دوام ترین انواع این صنایع دستی، دست بافته تمام پشم می باشد که به دلیل استحکام بالایی که دارد، عمر طولانی خواهد داشت. با خرید قالی تمام پشم دیگر نگران فرسوده شدن آن نباشید. زیرا تمام تار و پود های این نوع زیرانداز به صورت درشت بافت و از پشم طبیعی بافته می شود.
از انواع دیگر این نمونه قالی که از نظر کیفیت درجه دوم می باشد و ماندگاری و عمر کمتری دارد، دست بافته چله پشم است. چله این نوع قالی از پشم بافته می شود، اما ممکن است در بافت آن از الیافت دیگری نیز استفاده شود.
یکی از گرانبها ترین و قیمتی ترین انواع این صنایع دستی، دست بافته تمام ابریشم است. الیافت ابریشم بسیار با ارزش و از ماندگاری و مقاومت بسیار بالایی برخوردار هستند. از انواع دیگر این نوع اثر دست بافته، نوع کف ابریشم و گل ابریشم را می توان نام برد که در این نوع ها تنها در بخش هایی از زیرانداز از الیاف ابریشم استفاده شده است.
تفاوت های فرش و قالی چیست؟
شاید تاکنون برای شما هم این سوال پیش آمده که آیا قالی و فرش یکسان هستند؟ در جواب باید بگوییم خیر، قالی و فرش تفاوت هایی با هم دارند. از بارز ترین تفاوت این دو می توان کاربرد و جنس آن ها را ذکر کرد.
تفاوت از نظر کاربرد
کلمه فرش به هر چیزی که بر روی زمین پهن شود اطلاق می شود. در واقع فرش همان زیرانداز است که برای پوشاندن زمین به کار می رود. با این توضیح می توان گفت که فرش تنها استفاده بر روی زمین است. اما قالی نوعی فرش است که می تواند کاربردهای فراوانی داشته باشد. بافت این صنایع دستی در زیرانداز، پشتی، تابلو فرش، سجاده و… کاربرد دارد. بعشی از فرش را می توان به صورت دو رو مورد استفاده قرار داد، ولی قالی ها تنها به صورت تک رو کاربرد دارند.
تفاوت از نظر جنس
یکی دیگر از تفاوت های قالی و فرش از نظر جنس است. فرش را می توان از هر جنس و طرحی تولید کرد، اما قالی‌ها ویژگی های منحصر به فردی برای خود دارند. این نوع دست بافته ها دارای تار و پور و گره دار می باشند؛ در مقابل فرش ها می توانند بسیار ساده تر و بدون هیچگونه تار و پور باشند. برای مثال نمد ها، در صورت استفاده به عنوان زیرانداز، در رده بندی فرش قرار می گیرد و هیچ گره و تار و پودی ندارد. و مورد دیگر اینکه معمولا قالی ها دارای پرز می باشند.
تفاوت از نظر ابعاد
فرش ها در اندازه و ابعاد مختلف و گوناگونی تولید می شوند؛ اما قالی ها ابعاد مشخص و تعیین شده ای دارند. قالی ها دارای ۲ نوع ابعاد می باشند، اندازه کوچک تا شش متر که به آن قالیچه می گویند و بیشتر مواقع به صورت تابلو فرش و سجاده به کار می روند. و قالی‌های بزرگ تر در ابعاد مختلف که به عنوان زیرانداز در منازل مورد استفاده قرار می گیرد.
معروف ترین قالی های ایران
قالی‌ها به عنوان یک گنجینه و اثر هنری از نظر طرح و نقش، انواع مختلفی دارد. یکی از شناخته شده ترین این انواع، قالی های افشاری هستند. این دست بافته ها مشخصا در تبریز و شیراز بافته می‌شود. از مهمترین ویژگی های این نوع قالی، دارا بودن طرح و نقش هایی پر از گل و گیاه می باشد. طراحی و بافت دست بافته های افشاری را می توان اینگونه توصیف کرد، دست بافته ای مانند یک طبیعت زنده که با نگاه به آن می توان حس سر زندگی و نشاط در انسان ایجاد می شود. قالی مشهد نیز که قدمت زیادی دارد و یکی دیگر از انواع مشهور این صنایع دستی ایرانی است. دلیل معروفیت قالی مشهد استفاده از نقش های ترنج و پیچک می باشد.
قالی افشار زنجان نیز یکی دیگر از زیرانداز های محبوب ایرانی است، دست بافته های زنجان دارای زیبایی بی نظیری در طرح و رنگ هستند. همین تنوع نقش و رنگ باعث صادران و محبوبیت جهانی این محصول در دیگر کشورها شده است.
یکی از دیگر انواع این نوع صنایع دستی معروف، قالی باصری است، که توسط مردم ایل باصری بافته می شود. وجود رنگ نارنجی در این نوع قالی‌ها باعث جذب خیلی از افراد می شود. از شاخص ترین ویژگی های آن که باعث زیبایی زیاد آن شده است، به کار گیری طرح پرندگان در نقشه این اثر هنری است. قالی مود خراسان نیز یکی دیگر از انواع قالی می باشد که شهرت جهانی دارد.
پیدا کردن قالی با رنگ های تیره، شاید کمی سخت باشد، زیرا این نوع رنگ بندی بسیار کم تولید می شود. قالی بیرجند و قالی ترکمن نیز از انواع قدیمی و محبوب این گنجینه ایرانی می باشند. نقوش قالی بیرجند دارای رنگ های متنوع و طرح ریز بافت دارند.
این مطالب رو از دست ندهید
انواع طرح و نقش قالی
انواع قالی ها را از نظر طرح و نقش می توان به سه دسته کلی دست بافت های خشتی، ترنج و افشان تقسیم نمود. طرح خشتی به صورتی است که تمام طرح و نقش فرش به شکلی کاملا منظم در داخل یک قاب قرار گرفته است. طرح افشان دقیقا برعکس طرح خشتی می باشد و نقوش آن به صورت پراکنده در تمام سطح قالی پخش شده است.
یکی از شناخته شده ترین قالی‌های با طرح افشان، دست بافته های معروف تبریز هستند. اما معروف طرح از این اثر هنری، طرح ترنج است که خریداران زیادی دارد. در قالی طرح ترنج معمولا ابریشم به کار می رود و طراحی نقش و نگار آن بسیار زیبا بوده و مورد پسند همگان می باشد.
کاربرد های قالی در ایران
تا اینجا درباره تفاوت های فرش و قالی توضیح دادیم و گفتیم که هم می توان از آن به عنوان زیرانداز استفاده نمود و هم به کاربرد آن در صنایع دیگر اشاره کردیم. یکی از ارزشمند ترین و زیباترین کاربردهای این گنجینه هنری به صورت تابلو فرش های نفیس و قیمتی است. علاوه بر این مورد، می‌توان از آن در جاهای مختلف مانند سجاده، پشتی، رومیزی و… نیز استفاده نمود.