برنامه اجرایی کار بافت فرش بر طبق طرح مورد نظر را نقشه فرش می‌گویند. مجموعه وضع ظاهری فرش که عبارت از نقش ، رنگ‌آمیزی ، بافت ابعاد و تناسب این عوامل در متن و حاشیه می‌باشد طرح فرش را شامل می شود.
طرح فرش ایران آمیزه‌ای است از هنر و صنعت و معتقدات و فرهنگ ایرانی که طی قرون و اعصار شکل گرفته متجلی گشته تکمیل گردیده به اوج رسیده و به جهانیان به عنوان بارزترین نشانه ذوق و سلیقه و عصاره هنر مردم این مرز و بوم ارائه شده است.
مراحل و اصول تهیه نقشه فرش :
- مرحله اول برای ایجاد نقشه ی فرش از کاغذهایی به اسم موتیف یا همان کاغذهای شطرنجی استفاده میکنند. خطوط کلی را با مداد طرح میزنند و نقشه فرش را بطور کلی تعیین میکنند.
- مرحله ی دوم مرحله ی تصویر گذاری ست که جزییات نقشه را مشخص میکنند.
- مرحله سوم نقطه گذاری ست برای اینکه طرح مورد نظر برای بافت آماده گردد باید به صورت نقطه در آید. این نقطه معادل یک گره در فرش است.
- مرحله چهارم رنگ آمیزی ست . در این مرحله باید با توجه به خصوصیات و ترکیب رنگ و روانشناسی آن ؛ نقطه گذاری ها رنگ شود. در تهیه نقشه فرش برخی مناطق مانند آذربایجان ، به جای رنگ آمیزی نقاط از شماره گذاری آن ها استفاده می کنند.
انواع نقشه فرش :
نقشه فرش از حیث نوع خطوط به دو دسته تقسیم می شوند:
- نقشه هایی با خطوط شکسته که این نقشه از خیال و ذهن ناشی میشود و از سادگی برخوردارند.
- نقشه هایی با خطوط منحنی که به نقشه های شهری شناخته می شوند و پیچیده ترند و برای ترسیم باید از کاغذ موتیف استفاده کرد.
خاستگاه نقشه فرش در ایران :
فرش ایران که نتیجه تجربه و عمل سالیان متمادی از تاریخ هنر و صنعت این مردم است در دوران حیات خود همچون سایر دست آورده‌های بشری با نشیب و فرازها قرین بوده زمانی در اوج تجلی و زمان دیگردر حال رکود به سر برده است.
طرحهایی هستند که از محدوده مرزهای مکان و زمان فراتر رفته نسلهای پیاپی را در نوردیده و به سراسر جهان و در دل هنرمندان و هنر دوستان در اقصی نقاط عالم راه یافته‌اند .
به طور خلاصه طرح فرش را اعم از آنکه با مقدمه و پیش بینی لازم فراهم گردد و یا به وسیله بافندگان روستایی و عشایر و ایلات این سرزمین بدون تدوین مقدمات و به طور ذهنی به وجود آمده و بافته شود می‌توان برانگیخته از معتقدات و مکنونات قلبی باورها و خواسته‌های طراح آن دانست که دست هنرمند بافنده آن را بر پیکر فرش با بهره‌گیری از مواد جان می‌بخشد و همچون تابلویی زیبا به علاقمندان تقدیم می‌دارد.
آثار هنری دستی مردم در سراسر جهان از جمله نقاشی ، تذهیب ، تشعیر ، منبت کاری ، خاتم. کاشی‌کاری ، مینیاتور ، خوش نویسی و رنگرزی که قالی چکیده و عصاره آن است ، نشان می‌دهد که همواره طبیعت الهام بخش اصلی و مهم هنرمندان در خلق آثار هنری و ارزشمند ایشان بوده است .
دسته بندی طرح های فرش از دید متخصصان فرش :
فرش شناسان طرحهای فرش ایران را به گونه‌های مختلف گروه‌بندی نموده‌اند و این اختلاف نظر هر قدر که باشد طبیعی می‌نماید . زیرا :
اولا نقش یک فرش با توجه به نقشمایه‌های آن ممکن است به گونه‌های مختلف تغییر پذیرد و به انواع گروههای طرح متعلق شود.
به طور مثال فرش با طرح لچک و ترنج و خطوط اسلیمی که دارای طره کامل باشد را با توجه به سه عامل مذکور یعنی لچک ترنج خطوط اسلیمی و طره می‌توان به گونه‌های مختلف توصیف نمود.
چه رسد به آنکه نقشمایه‌های فرعی فرش از جمله گلها و گیاهان و صورتهای حقیقی و خیالی موجود در آن نیز مورد توجه قرار گیرند که در این چنین حالتی نقش فرش به گونه‌های مختلف و متنوع‌تری گروه‌بندی می شود.
ثانیا چگونه دیدن بیننده در تشخیص طرح یک فرش موثر است زیرا نقاط و خطوط توجه فرش از دید بینندگان مختلف متفاوت می‌باشد.