در هنر فرش بافی ، استفاده از نقشه در بافت فرش یک بخش مهم و اساسی‌ترین به شمار می رود که وضع ظاهری فرش را برای قالی بافان تبیین میکند. ظاهر فرش شامل رنگ و بافت و اندازه و نقش و موارد دیگر است که نقشه شامل آن میشود.
استفاده از نقشه در کنار موارد دیگر ارزش فرش به حساب می‌آید نشان دهنده ی اصالت و هویت ملی یک فرش است. زیرا که طرح فرش ایران ملقمه ای از هنر و صنعت و معتقدات و فرهنگ ایرانی است که طی قرون و اعصار شکل گرفته ست و اینک به این نحو بر مردم ارائه شده است.
مزایای استفاده از نقشه در بافت فرش :
استفاده از نقشه در بافت فرش ویژگیهای زیر را به همراه می‌آورد :
- بالا رفتن سرعت بافت
- بالا رفتن دقت در بافت
- استفاده از طرحهای متنوع
- راحتی در پیاده کردن طرح برای بافنده
- آموزش آسان برای همه علاقه‌مندان به بافت فرش
- زیبایی و یکدست بافت
- به دست آوردن کیفیت بالا
- جاودان ماندن طرحها و نقشه‌ها
مهمترین عوامل تولید فرش :
مهمترین عوامل تولید فرش عبارتند از: طراح، نقشه کش، استفاده از نقشه در بافت فرش ، بافنده و پرداختکار است .از جمله مهمترین مراحل تولید فرش که جنبه زیر بنایی دارد مرحله نقشه کشی است. زیرا اغلب بافنده‌ها، هنر خلاقیت خود را با استفاده از نقشه‌های اصیل، زیبا و بدون عیب به نمایش می‌گذارند.
اگر نقاش اصول نقشه کشی را به طور صحیح برروی طرح اولیه خوب پیاده کند چنانچه طرح نقشه نیز ایرادهایی داشته باشد با تلاش و هنر نمایی نقاش، آن ایراد‌ها به چشم نخواهد آمد. البته عکس این کار نیز صادق است.
یک نقاش باید به کارش تسلط و مهارت کافی داشته و بروی طرح های اصیل کار کند. او باید به طرح فرش مکان بافت و سنت‌های رایج منطقه و … آشنایی و شناخت و دقت کافی داشته باشد. در حقیقت دانش کافی داشته باشد. دقت و مهارت در طراحی و نقشه کشی فرش از ارکان اصلی تولید فرش با کیفیت بالا و اصیل به شمار می‌رود.
انواع طرح و نقشه در بافت فرش :
طرحهای مختلفی برای ایده پردازی طراحان نقشه فرش وجود دارد یا همان منبع الهام که میشود در مورد آن مدتها سخن گفت. طرحهای اروپایی ، مذهبی ، مینیاتوری ، گل و منظره ، زیرپایی ، حیوانات و تندیس و … از طرح هایی ست که استفاده می شود و حتی کتابها و ژرنالهایی از این طرح ها در بازار به قیمتی های مختلفی وجود دارد. که صرفا طراح با دیدن آنها ایده پردازی میکند و در نهایت طرح جدیدی بدست می دهد.
طرح هاي قالي را بر حسب آن كه زادگاه آن در ميان عشاير و ايلات بوده و يا اين كه توسط طراحان نقش قالي مراكز بافندگي شهري تهيه شده باشد به دو گروه بزرگ طرح هاي ايلياتي و طرح هاي شهري تقسيم بندي مي كنند.
- طرح ایلاتی : اين طرح هاي از قديمي ترين و اصيل ترين طرح هاي قالي بافي ايران هستند و بيشتر بدون نقشه بوده و ذهن بافت مي باشند.
- طرح شهری : نقشه فرش هاي روستايي و مراكز شهري اكثر پيچيده تر و بيشتر با خطوط منحني هستند و براي انتقال اجزاء آن بر روي قالي به اجبار بايد از الگو و يا نقشه استفاده كرد. طراحان نقش قالي نقشه هاي مورد نظر را بر روي كاغذهاي شطرنجي ميلي متري ترسيم مي كنند.