فرش دارای اصطلاحات تخصصی و متنوعی است. آشنایی با این اصطلاحات برای تولیدکنندگان، فروشندگان، خریداران و علاقه‌مندان به این هنر، ضروری است. در این مقاله، تلاش شده است تا برخی از مهم‌ترین و رایج‌ترین اصطلاحات مرتبط با فرش، به طور جامع و ساده بیان شود.
۱-یک تخته فرش یعنی چی؟
یک تخته فرش به یک قطعه فرش کامل در متراژی مانند ۱۲، ۹ و ۶ گفته می‌شود که در یک مرحله بافته شده است.
۲-شانه و تراکم
شانه و تراکم، دو اصطلاح مرتبط به هم هستند که برای توصیف کیفیت و ریزبافت بودن فرش به کار می‌روند. شانه به تعداد گره‌های موجود در عرض از فرش و تراکم به تعداد گره‌های موجود در یک متر از طول فرش اشاره دارد. هرچه شانه و تراکم بیشتر باشد، فرش ظریف‌تر و با کیفیت‌تر خواهد بود.
۳-طرح
طرح فرش در واقع الگو و نقوش به کار رفته در فرش است که می‌تواند مدرن، افشان، لچک ترنج یا ترکیبی از این‌ها باشند.
۴-ترنج
ترنج طرح اصلی و مرکزی فرش است که معمولاً بزرگ‌ترین و پرجزئیات‌ترین بخش آن محسوب می‌شود. ترنج‌ها در انواع و اشکال مختلفی وجود دارند و می‌توانند هندسی، اسلیمی، گل‌وبوته‌ای و یا ترکیبی از این عناصر باشند.
۵-حاشیه
حاشیه فرش نوارهایی هستند که دور تا دور آن بافته می‌شوند و در فرش افشان هماهنگ با طرح زمینه و در فرش ترنج دار مطابق با طرح ترنج یا زمینه فرش طراحی می‌شود. حاشیه‌ها نقش مهمی در زیبایی فرش دارند.
۶-تار و پود
تار و پود دو عنصر اصلی تشکیل‌دهنده فرش هستند. تارها نخ‌های عمودی و پودها نخ‌های افقی هستند که بافته شدن آن‌ها به دور هم، بافت فرش را ایجاد میکند. تراکم تار و پود، یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده کیفیت و قیمت فرش است. تراکم بیشتر به معنای تعداد تار و پود بیشتر در هر سانتیمتر مربع است و نشان‌دهنده ظرافت و ریزبافت بودن فرش است.
۷-نخ خواب
نخ خواب در واقع که رویه فرش را می‌پوشانند و ظاهر و رنگ فرش را مشخص می‌کنند. این نخ‌ها با توجه به جنس فرش، از اکریلیک، ورجین، بی سی اف، پشم، ابریشم یا پنبه بافته می‌شوند.
۸-تاب نخ
به میزان پیچ و تاب نخ اشاره دارد. تاب نخ زیاد باعث می‌شود نخ محکم‌تر شود و در برابر سایش مقاوم‌تر باشد.
۹-لوار
لوار فرش، بخش ساده بافته شده در اطراف فرش است که بین حاشیه و شیرازه قرار دارد. لوار معمولاً یک رنگ است و طرحی ندارد.
۱۰-گره
گره فرش در واقع همان نخ‌هایی هستند که به دور تارهای فرش پیچیده می‌شوند و پرزهای فرش را تشکیل می‌دهند. به عبارت ساده‌تر، گره فرش، نخ پرز را به تار فرش متصل میکند و باعث می‌شود که این نخ‌ها محکم در جای خود قرار بگیرند. تعداد، اندازه و نوع گره‌ها در هر فرش، تعیین‌کننده‌ی کیفیت، ظرافت و ارزش آن فرش است. هرچه تعداد گره‌ها بیشتر باشد، فرش ریز بافت‌تر و زیباتر خواهد بود. دو نوع گره اصلی در فرش‌های ایرانی، گره فارسی (سنتی) و گره ترکی است.
۱۱-رنگرزی
رنگرزی فرش، فرآیندی است که در آن الیاف پشمی با رنگ‌های طبیعی یا شیمیایی رنگ‌آمیزی می‌شوند. رنگ‌های طبیعی از گیاهان، حشرات و مواد معدنی استخراج می‌شوند و رنگ‌های شیمیایی نیز از ترکیبات شیمیایی ساخته می‌شوند. انتخاب رنگ و کیفیت رنگرزی، بر زیبایی و ماندگاری رنگ‌های فرش تاثیرگذار است.
۱۲-خامه
خامه به پرزهای روی فرش اشاره میکند که بر روی تار و پود بافته می‌شوند. جنس خامه، طول و ضخامت آن، بر نرمی، لطافت و زیبایی فرش تاثیرگذار است. خامه با جنس پشم، اکریلیک، ابریشم و پنبه، از کیفیت بالاتری برخوردار هستند.
۱۳-شیرازه
شیرازه به لبه‌های فرش گفته می‌شود که برای استحکام و زیبایی آن به کار می‌رود.
۱۴-طره در فرش
طره در فرش به نوار باریکی گفته می‌شود که در امتداد لچک‌های فرش قرار دارد. این نوار باریک معمولاً دارای طرح و نقشی تکراری است و به زیبایی و ظرافت فرش می‌افزاید. طره‌ها در واقع ادامه طرح لچک‌ها هستند و به صورت زائده‌هایی در طول یا عرض فرش دیده می‌شوند. وجود طره در فرش به آن جلوه‌ای خاص بخشیده و باعث می‌شود فرش از نظر بصری زیباتر و جذاب‌تر به نظر برسد.
۱۵-رج
رج به هر ردیف کامل از گره‌ها در فرش گفته می‌شود. تعداد رج‌ها در یک متر از فرش، نشان‌دهنده تراکم و ظرافت آن است.
۱۶-قالیچه
قالیچه، نوعی فرش کوچکتر است که معمولاً برای پوشش دادن فضاهای کوچکتر مانند راهروها و اتاق‌های کوچک استفاده می‌شود. قالیچه‌ها در طرح‌ها و اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند.
۱۷-دار
دار دستگاهی است که برای بافت فرش استفاده می‌شود. دارهای مختلفی برای بافت فرش‌های مختلف وجود دارد که هر کدام برای نوع خاصی از فرش مناسب هستند.
۱۸-آهار
آهار در واقع یک نوع پوشش محافظ است که به فرش اضافه می‌شود. این پوشش معمولاً از ترکیبات نشاسته و رزین ساخته می‌شود و روی پشت فرش قرار می‌گیرد. آهار باعث می‌شود فرش محکم‌تر شود، پرز دهی کمتری داشته باشد و عمر مفید آن افزایش یابد.به عبارت ساده‌تر، آهار مانند یک لایه محافظ برای فرش عمل میکند و باعث می‌شود فرش دوام بیشتری داشته باشد.
۱۹-قابال
قابال در صنعت فرش، واحد اندازه‌گیری است که بیشتر در مناطق آذربایجان استفاده می‌شود. به زبان ساده‌تر، قابال نشان می‌دهد که در هر سانتیمتر مربع از فرش چند گره زده شده است. هرچه تعداد قابال بیشتر باشد، یعنی فرش ریز بافت‌تر و با کیفیت‌تر است. برای مثال، اگر گفته شود یک فرش ۱۰۰ قابال است، یعنی در هر سانتیمتر مربع آن ۱۰۰ گره وجود دارد. بنابراین، قابال یک معیار مهم برای سنجش ظرافت و ارزش یک فرش دستباف یا ماشینی محسوب می‌شود.
اهمیت آشنایی با این اصطلاحات تخصصی فرش
در این مقاله با اصطلاحات تخصصی رایج در حوزه فرش، نخ تار، نخ خواب، طره در فرش، آهار، قابال، لوار، قابال و … آشنا شدیم. دانستن اطلاعات هنگام خریئد فرش به شما کمک میکند تا فرشی با کیفیت را خریداری کنید. اگر فروشنده هستید باعث می‌شود بتوانید به صورت تخصصی با مشتری خود صحبت کنید و اگر هم در مرحله آموزش هستید یا صرف علاقه دوست دارید، این صفحه اطلاعات عمومی خوبی به شما می‌دهد.
