تاريخ اوج هنر فرشبافي ايران را بايد در دوران حكومت سلسله صفويان جستجو كرد. در واقع برخي از عالي ترين قاليهاي ايران كه تنها نمونه هاي باقيمانده از دوران عظمت اين هنر مي باشند متعلق به دوران حكومت پادشاهان صفوي است. از طرفی این دوران، دیگر هنرها از جمله معماری، کاشیکاری، نقاشی، خطاطی و غیره در حد کمال و درخشش خود بود.
در بررسی قالی صفوی نمی توان از وضع درخشان قالی در دوره ی تیموری غفلت کرد. از ویژگی های مهم این دو دوره این است که سنت قوی نقاشی در اواخر دوره تیموریان و اوایل صفویان موجب تأثیر نقاشان در نقشه قالی های تیموری و صفوی شد. در طبقه بندی زمانی قالی های صفوی، در دوره ی حکومت شاه طهماسب و شاه عباس اول از درس های شاخص است.
اما قالی این دوره را از نظر ترکیب نقشه می توان به چهار دسته تقسیم کرد:
- قالی های دارای طرح متمرکز
- قالی های دارای طرح های سراسری
- طرح های یک طرفه یا نامتقارن
- قالی های تصویر دار
چکیده
ابتدا واژۀ قالی را معرفی کرده و سپس در مورد معروفترین نقش دورۀ صفویه، یعنی گل شاه عباسی، توضیح داده می شود و اینکه در دورۀ صفویه نقوشی مانند اسلیمی و ختایی چه تغییراتی کرده اند. همچنین در مورد حاشیه قالی های صفوی، سپس در مورد طرح های رایج در دورۀ صفوی توضیح داده می شود و در آخر به معرفی قالی های معروفی که در دورۀ صفویه بافته شده اند می پردازم.
واژۀ قالی
در نوشته های بازمانده از زبان پهلوی برای قالی نفیس واژۀ «بُپ» یا «بوپ» (bop/bup) و براي فرش (و نمد) واژه «نمت» و براي فرش ، جامه و بستر واژه «ويسترگ» آمده است كه واژه اخير از « ويسترتن » به معني گستردن مي آيد! معناي « بوب » در لغتنامه دهخدا چنين آمده است :
فرش و بساط خانه …. فرشي كه آن را انبوب نيز گويند.
در ارمني ، بوب و پهلوي ، بوپ و در تاريخ طبري از ابوجعفر محمد بن حریر طبري ( حدود ۲۲۶ – ۳۱۰ ه . ق ) واژه « بساط » مترادف فرش آمده است و آنجا كه از « فرش بهارستان » سخن مي رود كه در حمله اعراب به ايران از كاخ تيسفون به دست آمد چنين مي آيد : « بساطي يافتند از ديبا، شصت ارش اندر شصت ارش » . در معجم البلدان از ياقوت حموي ( اوايل قرن هفتم ه . ق . ) در نزهه القلوب حمدالله مستوفي ( ۷۵۰ ه . ق . ) از قول ابوعون صاحب كتاب الذبیح چنين آمده است :
« در قالي قلا فرشي بافته مي شود كه آن را قالي نامند و قالي نسبت اختصاري است به شهر قالي قلا و قالي قلا شهری است در ارمنستان كبير …. از عهد انوشيروان، هنوز ارمنستان به دست ايرانيان بود تا اسلام آمد … « ارمينياغس » يكي از مردم ارمنستان زمام حكومت را در دست گرفت. پس از وي زني به حكومت رسيد بنام «قالي » و شهري ساخت و آن را « قالي قاله » ناميد كه به معناي احسان قالی است.