فرش نهاوند
نهاوند از شمال به تویسرکان و کنگاور (کرمانشاهان)، از مشرق به ملایر و از جنوب به آلشتر (استان لرستان) و از مغرب به دلفان محدود می باشد. شهرستان نهاوند از دو بخش مرکزی، شامل دهستانهای علیا و سفلی، مجموعاً ۱۳۵ روستا و بخش خزل شامل دهستانهای خزل و سلگی با ۱۰۵ روستا، تشکیل شده است.
بافندگان نهاوند عمدتاً زنان هستند که نقوش اصیل و زیبایی را از قدیم به یاد دارند و می بافند. نقوش کله گی عشوند- برگ بته ای- تاریخی- گل دستمالی- برچک در روستاهای اوشون، کله خان، بن سره، برچک، زرائین، توچغاز، اوج زمان، کرتیل آباد، ابدز و در روستاهای دیگر بافته می شود. متن فرشها عمدتاً سیاه است و رنگهای نارنجی و سرخ در آن بکار رفته است. اکنون مصرف پشمهای نامرغوب به جای پشمهای محلی و مرغوب گذشته و رنگهای جوهری، نارنجی و سرخ های تندو زننده به مرغوبیت و زیبایی پر احساس فرشهای نهاوند آسیب بسیار رسانیده است. این فرشها هنوز به خاطر جوهره ی ذاتی و حفظ ویژگیهای نقش و رنگ آمیزی خویش تا حدودی بازار دارند. شیوه ی بافت فرشهای نهاوند شبیه فرشهای همدان است گره فرشها عمدتاً ترکی و در برخی فارسی بر روی دارهای عمودی بافته می شوند. فرشهای نهاوند عمدتاً تک پود و از نوع پرز بلند و ضخیم و گوشتی هستند.
در شهرستان نهاوند فرشهایی در اندازه های بزرگ و کوچک دو ذرعی های باریک و کناره های پهن و ندرتاً ذرع و نیم با رنگهای نسبتاً تند قرمز و آبی بافته می شود. فرشهای لچک و ترنج نهاوند علامت مشخصه ویژه ای دارند که به سهولت از طرحهای مشابه در نواحی مجاور تشخیص داده می شوند بدین کیفیت که موتیفها و دسته گلهای حاشیه در فواصل معین با شکافتن نوارهای محافظ حاشیه در زمینه فرش تداخل می نمایند و این کیفیتی است که در طرحهای مناطق مجاور کمتر دیده می شود.
کبوتر آهنگ
کبوتر آهنگ تا حدود سال ۱۹۳۶ دوره ای از شکوفایی را می گذراند و قالیهای بافته شده این زمان به طور معمول ضخیم و متراکم بود و زمینه ای به رنگ قرمز داشت و طرح آن نگاره های کوچک و تکراری گل و بته بود با ترنجی به رنگ آبی سیر و لچکهایی به رنگ سبز و حاشیه ای که حالتی «نامشخص» داشت (و گونه ای از آن در همدان به نام «علیه» معروف است) و همه این عوامل، قالی کبوتر آهنگ را زیبا نشان می داد ولی در این زمان بازرگانان امریکایی با وعده خرید قالیهای این محل، بافندگان را وادار کردند نقشه های با نگاره سرخس مانند را که مورد پسند بازار آمریکا بود (و در قالی ساروق بکار می رفت) ببافند که نتیجه کار کنترل طرح در قالیهای کبوتر آهنگ شد و آنگاه همه سنتهای قالیبافی این محل به هم خورد. در بافت، گره جفتی معمول شد. در رنگرزی، از رنگهای آنیلینی بهره گرفتند در رنگبندی، به جای آبی سیر، رنگ سیاه به کار رفت. اینک کبوتر آهنگ و چند روستای پیرامون آن از جمله مراکزبافندگی منطقه همدان هستند که قالی به قطع بزرگ می بافند.
رنگرزان کبوتر آهنگ از قدیم در کار خود از تجربه ای سرشار برخوردار بوده اند. آنها در تهیه نوع رنگ آبی درخشان که اصطلاحاً پر طاووسی خوانده می شود و رنگ طلایی پر مایه ای که از گیاه اسپرک تهیه می کنند مهارت زیادی دارند. کار این رنگرزان را بافندگان منطقه با بافت فرشهایی در اندازه های۴۳ و گاهی بسیار بزرگ بر روی دارها تکمیل می کنند. رنگ متن فرشهای آن اغلب قرمز و یا بژ است.
مهربان
در هفتاد کیلومتری شمال همدان منطقه مهربان قرار گرفته که از جمله مراکز مهم تولید فرشهای مرغوب همدان است گر چه دامنه نفوذ این حوزه با گستردگی بسیار حتی بخشهایی از روستای قروه را در جنوب نیز شامل می شود، لیکن روستاهای شمال آن مانند قوشجه، سرخ آب، کهنه حصار، دالی چو، سرایجوق و چند ده مجاور تحت تأثیر ویژگیهای خاص بافندگی بیجار قرار گرفته است.
چورسخ و اوزون دره از جمله مشهورترین دهات حوزه مهربانند که اولی قالیچه های ذرع و نیم را با استفاده از نقشه های لچک ترنج و ماهی درهم و دومی قطعهای کوچک خرک و کناره را با استفاده از نقشه های افشان، لچک و ترنج و دیگر نقشه های متداول در حوزه مهربان نظیر ماهی، نقشه خمسه، دسته گلی و دستگاهی را به بازار عرضه می دارند.
در مهربان دو نوع فرش بافته می شود. یکی گونه قدیمی که بیشتر در طرح شکسته و با اندازه های دو ذرعی و کناره های عریض بوده و نوع دیگر که غالباً به صورت کناره های طویل و باریک . با قالیچه هایی در سبک فرش های ساروق آمریکایی می باشد. کیفیت الیاف و رنگهای آنها نسبتاً خوب است. رنگهای مسلط در فرش های آنان قرمز تیره و آبی است اما کاربرد سایر الوان مانند زرد طلائی، بژ و آبی روشن نیز در میان رنگرزان این ناحیه کم و بیش معمول است. به استثنای اندازه های یاد شده فرش هائی با اندازه های بزرگ نیز در این منطقه بافته می شود.
فرش منطقه ای مهربان متأثر از حضور دو گروه کردنشین و ترک نشین است. فرش مناطق کردنشین از قالیبافی پیشرفته منطقه ی بیجار با بافت محکم و ظریف و دو پود تأثیر گرفته است در حالی که فرش مناطق ترک نشین کیفیت عمومی فرشهای روستایی همدان را داشته و غالباً درشت باف و تک پود است. فرشها معمولاً از روی یک واگیره به نام اورنگ که نقشه فرش بر آن بافته شده است تهیه می شود. با آنکه کیفیت فرشی این منطقه نسبت به فرشی که در زمان نویسنده و تاجر انگلیسی وجود داشته تفاوت بسیار کرده است ولی هنوز در روستاهای سوباشی و علیصدر و کیتو فرشهای ریزباف و خوبی بافته می شود و اگر پشم و رنگ خوبی در اختیار آنها قرار گیرد می توانند تا حدودی احیاء کننده ی کیفیت فرشهای مشهور گذشته باشند. روستاهای دیگر مهربان نظیر داقداق آباد، رامیشان، خان آباد، نوآباد و سردار آباد و گل تپه توان بافت فرشهای خوب را دارند. در عین آباد نوعی خرک با نقش لیلیان بافته می شود.